[Nhà Hậu Lê] Lê Tư Tề - Nạn nhân của sự thiên vị và tranh giành quyền lực chốn cung đình

Lê Tư Tề là một hoàng tử có năng lực và đức độ, song số phận lại gặp phải những bi kịch đầy oan khuất, trở thành nạn nhân của cuộc tranh giành quyền lực chốn cung đình. 

LÊ TƯ TỀ - NẠN NHÂN CỦA SỰ THIÊN VỊ VÀ TRANH CHẤP QUYỀN LỰC CHỐN CUNG ĐÌNH

Viết bởi Tích Vũ

Lời ngỏ: Tích Vũ đang thực hiện một chiến dịch mang tầm vóc thiên niên kỷ (Thật là thiên niên kỷ chứ chả chơi, vì hành trình mò cua bắt ốc này phải quét qua dọc đường mấy ngàn năm lịch sử) nhằm tổng hợp, phân tích, đánh giá về các nhân vật lịch sử bị cuốn vào vòng xoáy của những cuộc cung đình tranh đấu, loạn thế phân tranh, quốc hận gia hận, tương ái tương sát… vô cùng bi ai, vô cùng mùi mẫn *lau nước mắt* (Và tất nhiên, có khả năng trở thành hình mẫu tiểu thụ hoặc tiểu công mẫu mực nếu như ai đó muốn viết đam mỹ Việt) Mở đầu chiến dịch này là bài đánh giá về một vị hoàng tử có thể nói là “lam nhan bạc mệnh” nhất trong cung đình nhà Lê – Lê Tư Tề. Nói chung những bài viết kiểu này sẽ nhiều sự kiện ít tình cảm, nhiều sử sách ít văn chương, khả năng sẽ khá nhàm chán (Liệu có nên khai thác cả hint vào để cổ vũ tinh thần người đọc không nhỉ?) Mong chư vị hiểu cho nỗi lòng chính trực và ngay thẳng của Tích Vũ. Tích Vũ không muốn bị các thanh niên yêu nước nhảy vào gạch đá vỡ đầu đâu.

1, Lê Tư Tề là ai?

Sử sách không đề cập đến năm sinh của Lê Tư Tề, tuy nhiên Tư Tề là con trưởng của Thái Tổ Lê Lợi. Mà Lê Lợi sinh năm 1385, cứ cho là Lê Lợi 15 tuổi đã lấy vợ sinh con, thì Tư Tề sớm nhất cũng chỉ được sinh ra trong khoảng từ 1402 – 1405. Tư Tề mất năm 1438, như vậy qua đời khi tuổi đời chỉ trên dưới ba mươi. Kết luận: Lam nhan bạc phận! (Bạc ra sao thì phần sau sẽ rõ!)

Mẹ của Tư Tề là bà Trịnh Thị Lữ (mất và được truy phong là Trịnh Thần Phi vào thời Lê Nhân Tông)[1].

2, Những mốc lịch sử quan trọng trong cuộc đời Lê Tư Tề

Cuộc đời Tư Tề được tóm gọn trong những mốc quan trọng sau:

Năm	Sự kiện	Vai trò	Tước phong
1418	Lê Lợi chính thức phất cờ khởi nghĩa Lam Sơn.	Theo cha khởi nghĩa đánh quân Minh.
1426	Lê Lợi lập Trần Cảo làm vua theo yêu sách của tướng nhà Minh.		Thị trung
1427/6			Tư đồ
1427/11	Lê Lợi cùng Vương Thông giảng hòa, trao đổi con tin.	Tư Tề cùng Lưu Nhân Chú [2] vào thành Đông Quan làm con tin.
1427/12	Lê Lợi cùng Vương Thông làm lễ tại Hội thề Đông Quan.	Vương Thông rút quân về nước, Lê Tư Tề trở về.
1428	Lê Lợi lên ngôi vua, tức Lê Thái Tổ, chính thức dựng triều Hậu Lê, khôi phục quốc hiệu Đại Việt, đóng đô ở Thăng Long.		Hữu tướng quốc, tước quận vương
1429	Lê Lợi lập Lê Nguyên Long (con thứ, khi đó mới 6 tuổi) làm Thái tử		Quốc vương
1431	Thái Tổ già yếu bệnh tật.	Tư Tề tạm coi việc nước	Quốc vương
1432	Tù trưởng Đèo Cát Hãn ở châu Phục Lễ nổi loạn.	Tư Tề được lệnh lĩnh quân dẹp giặt, bức hàng Cát Hãn và con là Đèo Mạnh Vượng.	Quốc vương
1433	Thái Tổ qua đời, Nguyên Long (tức Thái Tông) nối ngôi. Lê Sát nắm quyền phụ chính		Quận Vương
1434		Bị cấm cố, giám sát, cô lập, không được tiếp xúc với quan lại và không được vào triều.	Quận Vương
1438	Thái Tông khôn lớn, tự nắm quyền trong triều.	Lê Sát và Lê Ngân bị giết, Tư Tề bị phế truất làm dân thường.	Dân thường
1438		Qua đời	(Truy phong) Quận Ai Vương

3, Lê Tư Tề - Nạn nhân của sự thiên vị

Thái Tổ Lê Lợi chỉ có hai người con trai: Trưởng tử Lê Tư Tề và thứ tử Lê Nguyên Long.

Thoạt nhìn qua, Lê Tư Tề hoàn toàn phù hợp và xứng đáng với địa vị Thái tử chứ không phải Lê Nguyên Long. Tư Tề là con trưởng, theo cha đánh giặc từ buổi đầu dựng nước, thậm chí từng phải theo quân Minh làm con tin, sau này cha lên ngôi và đau yếu thì thay thế cha nhiếp chính trông coi mọi việc lớn nhỏ trong triều, thế nhưng lại chỉ được lập làm Quốc vương tạm thời chứ không phải Thái tử để nối ngôi, dần dần bị giáng chức và cô lập khi cậu em Thái tử thẳng tiến ngôi vua.

Ban đầu, Thái Tổ có ý định để Tư Tề nối ngôi trước, sau đó sẽ truyền cho Nguyên Long

Năm Thuận Thiên thứ hai (1429), Thái Tổ ban chiếu sắc phong Tư Tề làm Quốc vương và Nguyên Long làm Hoàng Thái tử, với ý định để Tư Tề làm vua trước, sau đó truyền ngôi cho Nguyên Long. Trong tờ chiếu phong tước của ông có nói rõ ý định đó:

“Đạo kinh luân thiên hạ, phải tính ban đầu để yên lúc cuối, phải lập pháp luật để lưu về sau. Thế cho nên, cha làm con nối, đạo nhà tất hanh thông; anh truyền em tiếp, nền nước sẽ vững bền. Các bậc đế vương thời xưa, lo tính công việc rất xâu và xa.

[…]

Như Tư Tề (con trưởng) hiện đã lớn tuổi, vào hạng thành thân. Tuy liệu việc chưa được kín đáo tinh vi cho lắm, nhưng mắt thấy tai nghe, cũng đã từng trải qua nhiều việc. Hãy cho tạm coi việc nước, để giúp đỡ trẫm. Nguyên Long (con thứ), tính tuy minh mẫn nhưng tuổi còn non, hãy nên nuôi dưỡng trong Thanh Cung, chờ ngày đức tính đầy đủ. Khi nào Tư Tề lên ngôi chấp chính, thì lúc ấy Nguyên Long lại lo việc nước việc quân. Đó là theo việc đã làm của thời Triệu Tống[3] xưa. Con cháu đời sau cũng nên theo nghĩa truyền ngôi như vậy mãi mãi. Sau đây hoặc có kẻ nào không theo lời trẫm, bàn luận trái lại, viện dẫn lời chê Triệu Phổ nhầm lẫn[4], để thay đổi phép nhất định trong tờ chiếu này, thì kẻ ấy chỉ là phường siểm nịnh, chực đem mưu gian để tính kế sẽ được như Vương Mãng và Tào Tháo[5], chứ không phải tận trung với nước, pháp luật tất không tha.”

Thái Tổ còn soạn bài “Hậu tự huấn” để răn dạy Quốc vương Tư Tề và Thái tử Nguyên Long, trong đó có nói rõ: “Nếu không răn dạy ngay lúc ban đầu, cho biết sợ hãi cảm kích, thì đâu biết hết đạo nối ngôi, mà ban phúc cho thiên hạ.”

Nhưng sau đó, Thái Tổ lại phế Tư Tề và truyền ngôi trực tiếp cho Nguyên Long

Vì sao Thái Tổ lại thiên vị cậu con nhỏ Nguyên Long ra mặt như thế?

Vì Nguyên Long là đích tử (con vợ cả)?

Mặc dù vua Lê Lợi sau khi lên ngôi không lập hoàng hậu, nhưng điều này cũng không ngăn cản được việc ông coi ai đó là chính thất. Mẹ của Nguyên Long – bà Phạm Thị Ngọc Trần rất có khả năng là chính thất của Lê Lợi và được xem là Hoàng hậu mặc dù bà đã mất trước khi Lê Lợi lên ngôi. Dẫn chứng cho điều này, trong Đại Việt Sử Ký Toàn Thư có ghi lại rằng, sau khi lên ngôi, Lê Lợi cho ban 7 chữ húy: “Hiển Tổ Chiêu Đức Hoàng Đế húy là Đinh, Hiển Tổ Tỷ Gia Thục Hoàng Thái Hậu húy là Quách, Tuyên Tổ Hiến Văn Hoàng Đế húy là Khoáng, Trinh Từ Ý Văn Hoàng Thái Hậu húy là Thương, huý của vua là Lợi, của hoàng hậu là Trần, của anh vua là Học.”[6] Nói cho dễ hiểu, 7 tên húy này bao gồm tên ông nội, bà nội, cha, mẹ, anh trai, bản thân Lê Lợi, và một người vợ tên Trần. Vị “hoàng hậu” tên Trần này là ai? Trong số những thê thiếp của Lê Lợi chỉ có một người duy nhất tên Trần, chính là bà Phạm Thị Ngọc Trần – mẹ của Nguyên Long. Như vậy ngay từ đầu vua Lê Lợi đã coi bà Phạm Thị Ngọc Trần là chính thất và đương nhiên theo đó, Nguyên Long chính là đích tử.

Vì một giấc mơ?

Vẫn liên quan đến bà Phạm Thị Ngọc Trần. Năm Ất Tỵ (1425), Bình Định Vương Lê Lợi vây thành Nghệ An, khi đến thành Triều Khẩu ở Hưng Nguyên, có đền thờ thần Phổ Hộ, ông nằm mộng thấy một vị thần đến xin một người thiếp và hứa sẽ phù hộ cho Lê Lợi đập tan quân nhà Minh. Lê Lợi bèn đem chuyện này ra nói với các bà phi của mình, ai cũng đắn đo, duy chỉ có Phạm Thị Ngọc Trần khẳng khái xin dâng mình cho thần nhân, chỉ xin Lê Lợi khi thành nghiệp lớn hãy lập con của bà làm thái tử. Lê Lợi đồng ý rồi truyền quân mở đàn tế lễ, đem bà tế cho thần. Khi đó Lê Nguyên Long chỉ mới ba tuổi, và được giao cho người hầu thân cận của bà nuôi nấng.

Khi Lê Lợi lên ngôi hoàng đế, lại lập con trưởng là Lê Tư Tề làm giám quốc lo triều chính mà quên mất Lê Nguyên Long. Theo truyền thuyết, một hôm vua đang ngủ, bà Phạm quay về báo mộng trách cứ vua quên công lao của mình, vua choàng tỉnh rồi truyền thân cận ra chiếu chỉ lập Nguyên Long làm Hoàng thái tử, phế Tư Tề xuống làm Quận vương.

Hai lý do trên có vẻ hợp lý nhất, chứ cái lý do mà Lê Lợi trực tiếp đưa ra: con thứ Nguyên Long minh mẫn sáng dạ, thông minh hiểu chuyện, thì không lọt tai một chút nào. Trẻ con năm bảy tuổi thì có thể bộc lộ được tố chất gì đáng kể? Nếu so một người con đã trưởng thành, cùng mình xông pha trận mạc, gây thành dựng nước, trải qua khói lửa tôi thân, gian nan đúc chí, và chưa từng bộc lộ thái độ sai trái hay gây ra sai lầm cụ thể nào; với một thằng bé “minh mẫn sáng dạ”, thông minh hiểu chuyện, thì ai xứng đáng làm Thái tử, ai có khả năng kế thừa đại nghiệp hơn? Câu trả lời không cần nói cũng biết.

Còn nếu như bảo Lê Lợi làm vậy chỉ là vì muốn anh em thuận hòa, cả nhà cùng hưởng phúc ấm, thì thật lòng, ngài lạc quan một cách quá đáng rồi. Việc anh em truyền ngôi cho nhau, sau mới đến con cháu, noi theo họ Triệu nhà Tống khi xưa, chính là mầm mống của tai họa. Lê Lợi lặp lại đúng vết xe đổ của Đỗ Thái hậu nhà Tống. Trước khi chết, Đỗ Thái hậu ban lại lời dặn, được Triệu Phổ lập thành một thệ ước gọi là Kim Quỹ chi minh, theo đó các anh em Triệu Khuông Dận, Triệu Quang Nghĩa, Triệu Đình Mỹ sẽ lần lượt truyền ngôi cho nhau, sau đó mới đến các con cháu. Để rồi ngay sau khi bà nhắm mắt xuôi tay, Triệu Khuông Dận chết một cách bí ẩn, Triệu Đức Chiêu chết bất đắc kỳ tử, Triệu Đức Phương chết non, Triệu Đình Mỹ bị đuổi đến Phòng Châu rồi cũng bị hại chết, Triệu Nguyên Tá điên cuồng dở dại. Thảm kịch hoàng gia của một kẻ tham quyền cố vị và muốn giữ lại ngôi vị cho con cháu của riêng mình khiến cho đời sau ai nấy cũng phải thở dài. Giờ Lê Lợi lại học theo gương đó, muốn cho cả hai con đều được làm vua, thế nên ngài lập một người làm Quốc vương, một người làm Thái tử, với ý tưởng vĩ đại là chúng nó sẽ vui vẻ thuận hòa mà truyền ngôi cho nhau. Ôi tấm lòng của ngài thật quá quảng đại! Bởi vì thế mà, Tư Tề à, huynh và Đức Phương không hẹn mà cùng chết là đúng quá rồi đó.

Thế nhưng sau đó, ý tưởng đó cũng bị dẹp đi, và thay bằng việc giáng chức Tư Tề, trực tiếp lập Nguyên Long vào vua. Lý do mà Lê Lợi đưa ra như sau:

“Làm tôi phải trung, làm con phải hiếu, thế mà con trẫm là Tư Tề không trung hiếu với cha mẹ, ngược đãi quần thần, khinh nhờn trời đất, không theo đạo của các đấng tiên vương. Nay giáng tư tề xuống chức Quận Vương.” (Theo Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục)

Vấn đề là, Tư Tề đã làm việc gì “không trung hiếu với cha mẹ”, “ngược đãi quần thần”, “khinh nhờn trời đất”, thì lại không có sử sách nào chép lại. Hay nói đúng hơn, đây chỉ là cái cớ vu vơ mà Lê Lợi nghĩ ra để giáng chức Tư Tề mà thôi.

(Cũng có tài liệu ghi rằng vì Tư Tề “trở nên hoang dâm, mắc chứng điên cuồng, giết bừa các tỳ thiếp” nên không làm vừa ý cha, vì thế mà bị phế bỏ. Chưa nói đến điều này có đúng hay không, thì nó đã mâu thuẫn rành rành với tờ sắc vua ban rồi, vì chẳng liên quan gì đến “không trung hiếu”, “ngược đãi quần thần”, “khinh nhờn trời đất” cả. Vậy nên mấy cái lý do như hoang dâm hay điên cuồng chỉ là thứ vỗ về trẻ con thôi, gió mạnh hơn cả bão Haiyan, không cần mang ra đây làm gì cả.)

Tựu chung lại, dù là lý do gì đi nữa, thì việc Lê Lợi phế truất Tư Tề, lập Nguyên Long làm Thái tử cũng như truyền ngôi cho Nguyên Long sau này cũng thể hiện sự thiên vị quá đáng và hành sự dựa trên tình cảm của ông. Người chịu thiệt thòi và trở thành nạn nhân duy nhất trong chuyện này chỉ có Lê Tư Tề mà thôi.

4, Lê Tư Tề - nạn nhân của cuộc tranh giành quyền lực chốn cung đình

Tháng 8 năm 1433, Tư Tề bị giáng xuống làm Quận vương, cuối tháng đó Thái Tổ qua đời, Thái tử Nguyên Long lên nối ngôi (tức Lê Thái Tông), khi đó mới 11 tuổi.

Tháng 1 năm 1433, Thái Tông hạ lệnh cô lập Tư Tề, không cho tiếp xúc với quan lại, không cho phép vào triều: “Từ nay về sau không được lui tới chỗ của Quận Vương. Quận Vương nếu không có người đến gọi thì không được vào chầu. Kẻ nào lén lút dẫn đầu, hoặc người coi cửa cho vào, cùng các quan nào lén lút đến nhà Quận Vương đều bị trị tội nặng.”[7]

Mà lý do của lệnh chỉ này thì hết sức mơ hồ: “Có ba đứa hầu chạy tới tâu rằng, Quận Vương nói đều càn bậy, sai trái, cho nên có lệnh này”[8], hay “Tư Tề hay nói những lời quái gở càn bậy, bị kẻ hầu cận cáo tỏ”[9]. Lời “quái gở”, “càn bậy”, “sai trái” là lời thế nào? Lại còn “ba đứa hầu chạy tới tâu”, “bị kẻ hầu cận cáo tỏ” chứ không phải đích thân Thái Tông hay sử quan nào chứng kiến ghi lại được, càng không ai chép lại được là ông đã nói những lời càn bậy như thế nào. Như vậy có thể khẳng định, việc này là do Thái Tông bịa đặt ra để cô lập Tư Tề. Việc cô lập Tư Tề với trăm quan và cấm không cho Tư Tề vào triều càng cho thấy Tư Tề rất có uy tín và vô cùng tỉnh táo chứ không hề điên khùng như phe Thái Tông vu cáo.

Ở thời điểm này, Lê Tư Tề khoảng 26 – 30 tuổi, còn Lê Nguyên Long mới 11 tuổi mà thôi. Đứa trẻ 11 tuổi chưa thể có suy tính gì nhiều. Có thể nói việc xảy ra những bất công đối với Tư Tề trước đó không liên quan gì đến Nguyên Long, việc lập Nguyên Long làm Thái tử cũng như đưa cậu lên ngôi đều là tác phẩm của Lê Sát và lòng thiên vị của Thái Tổ. Thế nhưng, những hành động sau này của Nguyên Long thì không thể bào chữa bằng cách nào được nữa.

Bốn năm sau, tức năm 1438, lúc này Nguyên Long đã 15 tuổi, tự cầm quyền trong triều và diệt trừ quyền thần Lê Sát. Ở đây, phải khẳng định Thái Tông là người rất khôn ngoan và quyết đoán trong việc tập trung dần quyền lực về tay mình và loại trừ các thế lực có thể khống chế nhà vua. Thái Tông lên ngôi khi tuổi còn rất nhỏ, nhưng tầm nhìn lại có vẻ khá xa, ngoài mặt tỏ ra nhu thuận khiến cho đại thần phụ chính Lê Sát ngày càng đắc ý và lộng hành (“Lê Sát vẫn tham quyền cố vị nên vua càng ghét Sát, nhưng ngoài mặt vẫn tỏ ra bao dung”[10]). Sau đó Thái Tông thực hiện từng bước gây mẫu thuẫn giữa các quan lại với Lê Sát, trừ bỏ dần vây cánh của Lê Sát (“Vua cùng những người hầu cận bàn mưu cho rằng Lê Ê, Lê Hiệu là người thân thích của Lê Sát, mà Trịnh Khả thì trước có hiềm khích với Sát, bèn cho Lê Ê, Lê Hiệu ra ngoài và trao cấm binh cho Trịnh Khả nắm giữ”[11]). Đến khi trị tội Lê Sát thì Thái Tông cũng không phạt nặng mà chỉ bãi chức tước (“Vì Lê Sát là đại thần cố mệnh, có công với nhà nước nên đặc cách khoan tha, song phải bãi hết chức tước”[12]), đồng thời nâng Lê Ngân vốn cùng phe Lê Sát lên thay Lê Sát, tạo mâu thuẫn trong phe phái của Lê Sát, đến khi mâu thuẫn lên đến đỉnh điểm thì ra lệnh ban cho Lê Sát chết, sau đó cũng giết nốt Lê Ngân, với lý do trong nhà Lê Ngân thờ phật Quan Âm để cầu cho con gái là Huệ Phi được vua yêu chiều.

Kể ra ví dụ về quá trình diệt trừ phe cánh Lê Sát và thâu tóm lại quyền lực về tay mình của Nguyên Long để thấy rằng, vị vua nhỏ tuổi này vô cùng tỉnh táo và khôn ngoan, từng bước đi đều tính toán rất thận trọng và hoàn toàn không để kẻ nào khống chế, hơn nữa, còn rất nhẫn tâm. Lê Sát là người có công đầu trong việc đưa Nguyên Long lên làm Thái tử cũng như làm vua sau này, giữ yên nước nhà cho Nguyên Long trong suốt mấy năm cậu chưa đủ lông đủ cánh. Thế mà khi vừa trưởng thành rồi, Nguyên Long lập tức trừ khử Lê Sát và những người thuộc phe cánh của ông. Một người như vậy, chắc chắn sẽ không để cho một người anh trai có khả năng ảnh hưởng đến ngai vị của mình tiếp tục tồn tại. Và sự thật đã xảy ra đúng như vậy. Cùng một năm sau khi giết chết Lê Sát và Lê Ngân, Thái Tông tiếp tục hạ lệnh phế Quận Vương Tư Tề làm dân thường, mặc dù trong giai đoạn này Tư Tề không mắc vào bất cứ tội trạng nào cả. Sau đó không lâu thì Tư Tề qua đời, được truy phong là Quận Ai Vương. Cái chết của Tư Tề quá đột ngột và có phần bí ẩn, trong sử sách lại không chép gì thêm, cho nên không ai biết Tư Tề vì sao mà chết.

5, Vì sao Tư Tề thua trong tay Nguyên Long?

Phải khẳng định, Tư Tề “có vẻ” hoàn toàn chiếm ưu thế hơn so với Nguyên Long trong việc tranh giành quyền lực: Tư Tề hơn Nguyên Long khoảng 15 tuổi, khi Tư Tề xông pha trận mạc, đánh giặc dựng nước, quản lý đất nước… thì Nguyên Long mới chỉ là đứa trẻ học đánh vần mà thôi. Uy tín của Tư Tề đối với quan lại và tướng lĩnh chắc chắn phải cao hơn Nguyên Long rất nhiều. Tư Tề lại là trưởng tử, lập được vô số công lao, nên việc trao lại ngai vàng cho Tư Tề là điều không cần bàn cãi. Đức độ của Tư Tề thì chắc chắn cũng không tồi tệ gì, nếu không muốn nói là vô cùng hiếu thuận, hiểu chuyện, minh mẫn, sáng suốt, quảng đại.

Hiếu thuận và hiểu chuyện là vì Tư Tề đã sát cánh bên cha trong những ngày đầu khởi nghĩa Lam Sơn đầy gian khó, sau này còn tự mình đi làm con tin để cha có thể thuận lợi kí kết hiệp ước với Vương Quan, chấm dứt chiến tranh.

Minh mẫn và sáng suốt vì trong suốt thời gian vua cha bị bệnh (1431 – 1433), Tư Tề vẫn giữ chức Quốc Vương thay cha cai quản việc nước. Lê Lợi tại vị được 6 năm, từ năm 1428 đến 1433 thì quá nửa thời gian đó là do Tư Tề nhiếp chính, đất nước thái bình, dân chúng ấm no. Dân gian thời đó có câu: “Thời vua Thái Tổ, Thái Tông – Thóc lúa đầy đồng trâu chẳng buồn ăn”, cho thấy sự thái bình thịnh vượng của thời đại này. Thời kỳ Thái Tổ – Thái Tông kéo dài khoảng 20 năm, trong đó nửa cuối thời Thái Tổ là do Tư Tề nhiếp chính, nửa đầu thời Thái Tông là do Lê Sát nhiếp chính, tạo nên một quang cảnh thái bình thịnh trị, dân chúng yên vui, hăng say lao động. Mà giai đoạn này đất nước mới thoát khỏi cuộc đô hộ phương Bắc và chiến tranh liên miên suốt mấy chục năm, để có được sự sung túc nhanh như vậy hẳn cần không ít nỗ lực của cả hệ thống triều đình. Điều này chắc chắn không thể có được nếu người cầm quyền là một người mê muội và kém cỏi.

Quảng đại là bởi vì, từ năm 1429 trở đi, Tư Tề là Quốc Vương, trong khi Nguyên Long luôn là Hoàng thái tử, Thái Tổ cũng thể hiện rõ ý tứ đào tạo Nguyên Long để kế vị ngai vàng, vậy mà Tư Tề không hề có hành động nào o ép hay gây bất lợi gì với cậu em cả, trong khi rõ ràng với tài năng, uy tín, tầm ảnh hưởng và vị trí hiện tại của Tư Tề, việc đó chẳng mất quá nhiều sức lực.

Thế nhưng Tư Tề vẫn thua và nhận lấy kết cục thê thảm, vậy nguyên nhân là từ đâu?

Thứ nhất, “yêu mẹ thì bế con”, Thái Tổ có ân nghĩa sâu nặng với bà Phạm Thị Ngọc Trần, nên cũng yêu quý và thiên vị Nguyên Long.

Thứ hai, Nguyên Long có được sự ủng hộ của phe Lê Sát. Mặc dù lý do của chuyện này thì rất khó giải thích. Tại sao Lê Sát lại ủng hộ Nguyên Long? Thực tế xưa nay, cuộc đấu đá giữa hai hoàng tử không bao giờ là đấu đá cá nhân, mà là đấu đá giữa các phe cánh. Mục đích của việc loại lớn lập nhỏ thường là để dễ bề chuyên quyền lộng hành. Nhưng đầu thời Lê công thần rất nhiều, thế lực lại cân bằng nhau và gần như không có cá nhân hay phe phái nào trội hẳn cả. Cứ cho rằng Lê Sát lập Nguyên Long để tiện chuyên quyền, thì quyền lực của ông cũng không lất át được vua, mà vẫn dễ dàng bị các đại thần khác chống đối và sau này bị một đứa trẻ chưa thành niên như Nguyên Long kéo xuống quá dễ dàng. Vấn đề này Tích Vũ không tự giải thích được, có chạy đi tham khảo ý kiến Thanh Du cô nương thì được Thanh Du đưa ra hai khả năng như sau: Lê Sát xung khắc với Tư Tề, hoặc là Nguyên Long có quan hệ gì đó với Lê Sát (kiểu như mẹ Nguyên Long có mối liên hệ nào đó với Lê Sát vậy!). Tích Vũ cảm thấy hai điều này đều không ổn lắm, nên tạm thời chưa có bình luận gì thêm.

Ba là, cái này mang tính chất duy tâm, chính là cái dớp “công thần khai quốc thời Lê ít người có kết cục tốt đẹp”. Sau khi Thái Tổ lên ngôi đã giết hoặc vùi dập không biết bao nhiêu công thần cùng mình trải qua những ngày đầu gian khó. Đến nỗi sử sách đời sau cũng phải buông vào một câu “Thái Tổ […] cũng có thể gọi là mưu kế xa rộng, mở mang cơ nghiệp; song đa nghi, hiếu sát, đó là chỗ kém”[13]. Kết cục của Tư Tề cũng giống như bao công thần khác, lần lượt bị loại trừ, không cần biết Thái Tổ có thật sự cố ý hay không, cái dớp này vẫn cứ ám lấy nhà Lê Sơ suốt mấy chục năm thời kỳ đầu thành lập.  

6, Kết luận

Lê Tư Tề là một hoàng tử có năng lực và đức độ, song số phận lại gặp phải những bi kịch đầy oan khuất, trở thành nạn nhân của cuộc tranh giành quyền lực chốn cung đình. Cuộc tranh chấp giữa Tư Tề và Nguyên Long là cuộc huynh đệ tương tàn đầu tiên trong lịch sử nhà Hậu Lê, mở đầu cho những cuộc tranh giành quyền lực nhuốm máu sử sách khác của chính họ Lê vào những thế hệ sau, giữa Nghi Dân và Bang Cơ, Tư Thành và Khắc Xương, Uy Mục và Tương Dực. Đời cha không gương mẫu thì đời con ắt loạn. Lý Thế Dân giết chết anh trai Kiến Thành để lên ngôi, dẫn đến con cháu đời sau giết nhau loạn cào cào. Đến nhà Lê của Việt Nam cũng không tránh khỏi vòng nhân quả ấy. Lịch sử không có chữ nếu, sống chết thành bại âu cũng là cái số cả rồi, cho nên, Kiến Thành à, Tư Tề à, sai lầm của hai vị đều là quá sơ suất, quá mềm lòng. Thôi thì hai vị ra đi bình an nhé, kiếp sau nhớ tiếp tục đầu thai vào “đế vương gia” để chơi lại ván cờ này.

Mở rộng vấn đề: Trích bình luận của Thanh Du cô nương mà Tích Vũ thấy vô cùng tâm đắc: “Mà để ý thì thấy trong tranh giành đế vị, nếu anh thắng thì kết cục của em thường là an nhàn làm vương cả đời, ngay trong sử Việt cũng vậy chứ không nói sử Tàu. Từ Lý Thái Tông, Lý Nhân Tông (ông này còn truyền ngôi cho cháu), nhiều đời vua thời Lý, Trần, Lê nguyên cái họ Mạc và đa số chúa Nguyễn, đến cả Trịnh Sâm bị em mưu phản bất thành cũng chỉ tống giam mà không giết, Trịnh Khải bị mẹ kế trù dập dữ dội thế cũng không giết Trịnh Cán (mà chắc là vì thằng bé ốm yếu quá, kiểu gì cũng chết nên không việc gì phải giết cho mang tiếng) Ngược lại nếu em lên ngôi thì kết cục của anh bao giờ cũng thê thảm, tiêu biểu là Lê Long Việt, Tư Tề, Nguyễn Phúc Luân (anh Nguyễn Phúc Thuần), Nguyễn Phúc Hồng Bảo (anh Tự Đức),... ngay hoàng tử Cảnh chết yểu trước khi Minh Mạng lên ngôi mà đến đời con cũng không thoát, cả chi trưởng bị Minh Mạng trù cho không ngóc đầu lên nổi. Chắc chỉ có mỗi Hồ Nguyên Trừng là thoát được bi kịch này, vì Hồ Quý Ly còn chưa chết thì nước đã mất (một lần nữa tiếc cho Hồ Nguyên Trừng, giỏi vậy lại còn là con trưởng mà chỉ vì mẹ không có địa vị cao nên không được nối ngôi >_<) Đây như kiểu một cái dớp cho con trưởng ấy, con thứ còn có đường lui chứ con trưởng mà không làm vua thì chỉ có đường chết thôi...”

---

[1] Theo Đại Việt thông sử

[2] Lưu Nhân Chú (?-1433) là công thần khai quốc nhà Lê sơ trong lịch sử Việt Nam, người huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, Việt Nam.

[3] (như 4)

[4] Khi Đỗ Thái hậu nhà Tống bệnh nặng, có cho vời Triệu Phổ vào nhận di mệnh, dặn vua Thái Tổ sau này truyền ngôi cho em trai là Triệu Quang Nghĩa, Quang Nghĩa truyền ngôi cho Đình Mỹ, Đình Mỹ truyền ngôi lại cho Đức Chiêu (con trai trưởng của Thái Tổ), bảo Triệu Phổ ghi nhớ lời đó. Triệu Phổ xin tuân mệnh, bèn lập tờ ước thệ, rồi ký tên vào. Việc này khiến Triệu Phổ bị Trịnh Bá Kiền chê là không biết     giảng giải can ngăn, đến nỗi ngày sau sinh loạn. Như vậy không phải là bậc đại thần có tài kinh quốc.

[5] Vương Mãng là gian thần cướp ngôi nhà Tiền Hán. Tào Tháo là gian thần thao túng nhà Hậu Hán.

[6] Trích “Đại Việt Sử Ký Toàn Thư”.

[7] Theo Đại Việt Sử Ký Toàn Thư.

[8] Theo Đại Việt Sử Ký Toàn Thư.

[9] Theo Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục.

[10] Trích “Đại Việt Sử Ký Toàn Thư”

[11] Trích “Đại Việt Sử Ký Toàn Thư”

[12] Trích “Đại Việt Sử Ký Toàn Thư”.

[13] Lời bàn của các sử quan, trích “Đại Việt Sử Ký Toàn Thư”.